Uitgangspunten van FDS
Grip op data
Een belangrijk uitgangspunt binnen de Europese kaders voor ontwikkelen van dataruimten, is de zogenoemde ‘data soevereiniteit’. Ruwweg stelt dit uitgangspunt dat deelnemers aan datastelsels zeggenschap behouden over hun eigen data en het delen ervan met andere deelnemers.
FDS beschouwen we als het Nederlandse publieke datastelsel. Het maatschappelijk belang is leidend bij het datadelen via FDS. De publieke waarden dienen daarbij dus geborgd te zijn. Die waarden en de daaruit voortvloeiende beginselen zijn in wet- en regelgeving en in overheidsbeleid verankerd. De stelseldeelnemers hebben de plicht en verantwoordelijkheid om daarnaar te handelen. De FDS-stelselmechanismen leveren de deelnemers aan het stelsel voldoende grip op de data om deze op verantwoorde wijze met elkaar te kunnen delen.
Deze sturing vanuit het overkoepelende maatschappelijke belang, begrenst dus de autonomie van de individuele stelseldeelnemers. Dit is een belangrijk verschil t.o.v. data-ecosystemen met een private ‘datamarkt’, waarin deelnemers op basis van economische motieven zelf bepalen met wie en onder welke condities zij data delen.
Decentraal wat kan en centraal wat moet
In het federale stelsel conformeren de leden zich aan collectieve afspraken, standaarden en eventueel voorzieningen. Het uitgangspunt is om voorzieningen alleen verplicht te stellen als dat functioneel noodzakelijk is om de doelen van FDS te realiseren. Verplicht te gebruiken zijn bepaalde centrale voorzieningen alleen als dat in wetgeving of de collectieve afspraken zo is opgenomen.
Met collectieve afspraken wordt o.a. bedoeld de richtlijnen, convenanten en standaarden die worden benoemd in een formeel vast te stellen en te onderhouden FDS-afsprakenkader.
Afspraken boven (open) standaarden boven voorzieningen
FDS gaat uit van het beginsel ‘afspraken gaan boven standaarden en standaarden gaan boven voorzieningen’. De nadruk ligt niet op realisatie en beheer van (generieke) IT-voorzieningen, maar op ontwikkelen en toepassen van generieke afsprakenkaders en standaarden.
Het principe houdt in dat voor stelseldoelen die volledig behaald kunnen worden met een of meer bindende stelselafspraken, geen stelselstandaard of stelselvoorziening wordt ontwikkeld. Als stelselafspraken alleen niet toereikend zijn, kan (ook) een stelselstandaard worden afgesproken. Pas als ook een stelselstandaard niet toereikend is, kan een generiek toepasbare stelselvoorziening worden ontwikkeld.
Voor standaarden hanteert FDS de eis dat dit open standaarden zijn.
Data bij de bron
Het werken conform ‘data bij de bron’ is een belangrijk beginsel bij de realisatie van de digitale overheid en daarmee ook voor de realisatie van het Federatief Datastelsel.
De Nederlandse overheid streeft naar goed hergebruik van data. De hergebruikte data wordt door de afnemer/gebruiker echter nog vaak als kopie opgeslagen. Veelal gebeurt dit omdat het voor bepaalde functionaliteit of door in capaciteit beperkte infrastructuur, noodzakelijk is. De technologische vooruitgang zorgt er inmiddels voor dat infrastructuur in veel mindere mate een beperkende factor is. Daarnaast zijn er technologische paradigma’s die zich richten op het sturen van functionaliteit naar de brondata om die daar uit te voeren en het resultaat retour te sturen. Dit opent mogelijkheden om het kopiëren van data te beperken en deze direct bij de bron te gebruiken.
Data bij de bron leidt tot hogere datakwaliteit, meer veiligheid en betere bescherming van privacy;
- Geen fouten door onnodige kopieerslagen;
- Data op één plek is beter te beveiligen en biedt betere bescherming van privacy;
- Makkelijker data kunnen corrigeren, omdat het maar één keer hoeft te gebeuren;
- De overheid kan makkelijker inzicht geven in het gebruik van data;
- De totale hoeveelheid data binnen de overheid vermindert (dataminimalisatie).
Naar verwachting zal distribueren en kopiëren van data om uiteenlopende redenen nooit helemaal verdwijnen. Het streven is wel om het zoveel mogelijk te beperken. FDS zal daarom voorzien in de mogelijkheid om gewaarmerkte kopieën in het stelsel onder te brengen. Er zijn twee situaties waarin een kopie geldt als gewaarmerkt:
- Als deze aantoonbaar onder controle is van de partij die ook de bron ontsluit;
- Als deze noodzakelijk is voor het betrouwbaar genereren van afgeleide dataproducten.
Binnen FDS betekent werken volgens data bij de bron dat de bron rechtstreeks (via een API) wordt bevraagd op de gegevens die nodig zijn voor de uit te voeren taken. Via de API ontvangt de afnemer, het antwoord op de gestelde vraag. De afnemer krijgt (een kopie van) de data die nodig is of het antwoord op een algoritmische bewerking van de data (bijvoorbeeld een ja op de vraag of iemand ouder is dan 18 jaar). Dataminimalisatie is hierbij een belangrijk doel. Het verzenden van complete kopie-datasets zoals in de huidige situatie nog gebeurt, zal daarmee zoveel mogelijk worden voorkomen.
Het streven naar het principe ‘data bij de bron’ zal de nodige bereidheid tot verandering vergen van de betrokken organisaties in het digitale overheidsdomein. Vanuit FDS sturen we o.a. op het geven van inzicht in de wettelijke grondslag(en) en mogelijke gebruikscontexten van de data in het stelsel. Verder stimuleren we door actieve promotie het concept en de toepassing ervan, in samenwerking met het programma ‘Data bij de bron’.
Zie ook Data bij de bron.
Vertrouwensraamwerk
FDS is gericht op het optimaal en vertrouwd kunnen delen van data. Hiervoor is een raamwerk nodig dat vertrouwen creëert en waarborgt. Het fundament van het vertrouwensraamwerk is wetgeving, die de verantwoordelijkheid en inrichting regelt voor functies en mechanismen in het stelsel die waarborgen bieden voor de volgende aspecten:
- veilig en verantwoord gebruik van data,
- waarborgen van privacy,
- rechtmatige en gerechtvaardigde toegang tot data,
- transparantie over aanbod en gebruik van data,
- faciliteren van certificeringen en audits,
- toezicht en audits,
- …
Deze mechanismen moeten het vertrouwen van de deelnemers in het stelsel vergroten. De uitwerkingen van stelselfuncties zoals onder andere ‘Vertrouwen’ zullen resulteren in het vertrouwensraamwerk.