Data bij de bron

De zin ‘data bij de bron’ is veelgebruikt en kent meerdere betekenissen. Op deze pagina wordt de uitwerking van wat data bij de bron betekent voor het Federatief Datastelsel telkens concreter uitgewerkt én worden de relaties naar andere betekenissen onderhouden. Zo wordt en blijft hopelijk duidelijk wat er allemaal te zeggen valt over data bij de bron.

In het kort

Data bij de bron betekent in het kort dat data opgehaald wordt bij een bron.

Opgehaald duidt op het gebruik van API’s, Application Programming Interfaces. Afnemers hebben zelf geen kopie van de data van anderen die zij nodig hebben. In plaats daarvan wordt de data opgehaald op het moment dat die data nodig is. En die data wordt ook niet langer bewaard dan voor het gebruik nodig is. Dat betekent dus dat er geen kopieën van datasets meer nodig zijn.

Een of de bron duidt op de plek waar de data vandaan opgehaald wordt. Voor het Federatief Datastelsel is dat de Aanbieder. Dat hoeft echter niet dezelfde te zijn als de ‘Bronhouder’, ‘data eigenaar’ of ‘inhoudelijk verantwoordelijke’. Per registratie of datasets kunnen hier specifieke (sector/domein)afspraken over bestaan. Ook de wet stelt in sommige gevallen welke gegevens door welke organisatie (verantwoordelijk) gebruikt dienen te worden; dit worden authentieke gegevens genoemd. Van belang is dat in ieder geval bekend en bij voorkeur ook traceerbaar moet zijn van welke bron gegevens afkomstig zijn.

Zowel over opgehaald als data zelf als over de bron zijn veel meer afwegingen te maken. Maar bovenstaande is in het kort de richting voor het Federatief Datastelsel.

Bronnen in het FDS

Er bestaan verschillende definities van ‘bron’ binnen de overheid. Voor het Federatief Datastelsel zijn daar afwegingen te maken:

NORA

De NORA definieert een bron als:

“de plaats of organisatie waar bepaalde informatie is ontstaan en/of beschikbaar wordt gesteld, of de documenten waarin die informatie is vervat”.

Belangrijk element in deze definitie is dat de ‘bron’ zowel de plaats van ontstaan als de plaats van beschikbaarstelling kan zijn. In het kader van een datastelsel is dat relevant, want in een stelsel kunnen dit verschillende partijen zijn. Volgens de NORA-definitie kunnen elk van die partijen claimen ‘de bron’ te zijn binnen zo’n stelsel.

Ook andere registraties kennen dit soort toeleveringsketens. Soms kan zelfs verdedigd worden dat burgers en bedrijven de eigenlijke bronnen zijn en dat toepassen van ‘data bij de bron’ dus inhoudt dat zij altijd zélf bepaalde gegevens moeten gaan verstrekken. Dat laatste staat dan weer op gespannen voet met een ander richtinggevend principe binnen het huidige stelsel van basisregistraties, namelijk eenmalige uitvraag en meervoudig gebruik (het niet vragen naar de bekende weg).

Als het gaat om het ‘ontstaan’ of inwinnen van data geldt ook nog dat een inwinnende (overheids)organisatie veelal enige vorm van validatie toepast, zodat enige vorm van zekerheid kan worden ontleend aan het door de overheidsorganisatie ingewonnen gegeven. Er is bijvoorbeeld een bewijsstuk overlegd, welke is gecontroleerd door een ambtenaar. Of het betreft een eigen verklaring van de betrokkene, maar de ambtenaar heeft wel de identiteit van de betrokkene gevalideerd. Daarnaast zijn er gegevens die niet (extern) worden ingewonnen, maar ontstaan bij overheidsorganisaties, bv gegevens mbt de besluiten die organisaties nemen. Zie ook Concept data-ecosysteem Nederlandse overheid.

Digitale Overheid

In de definitie van data bij de bron op digitaleoverheid.nl wordt op een andere manier naar ‘bron’ gekeken:

“Data bij de bron houdt in dat gegevens van burgers en bedrijven alleen in bronsystemen zoals de basisregistraties worden geregistreerd, en niet gekopieerd of verstuurd. Zo zorgen we ervoor dat de overheid altijd transparante en actuele gegevens gebruikt.”

In deze definitie wordt de bron (het bronsysteem) niet gedefinieerd, maar wordt alleen een voorbeeld gegeven en verder de nadruk gelegd op het doel (transparant en actueel) en wat dit in de weg staat (het kopiëren of versturen van gegevens).

Federatief Datastelsel

Binnen het Federatief Datastelsel (FDS) wordt eveneens een pragmatische aanpak voor het bepalen van bronnen gevolgd. Het FDS hanteert daarvoor geen algemene definitie, maar vereist voor elke in het FDS opgenomen dataset en datadienst stelselconforme metadata. Op grond van deze context kan de data-afnemer zelf eenvoudig kan vaststellen of en in welke context, deze als ‘bron’ kan of moet worden beschouwd. Daarbij geldt binnen het FDS de afspraak dat er alleen sprake is van verplicht gebruik van een bron als in deze metadata naar een verifieerbare grondslag wordt verwezen. Dat kan een bestuurlijke afspraak zijn die alleen bepaalde partijen bindt, maar het kan ook een wet zijn die alle partijen in een sector verplicht, of zelfs de gehele overheid. Zo bevatten de wetten van de huidige basisregistraties voor bepaalde ‘authentieke data’ een gebruiksverplichting voor alle organisaties die een publiekrechtelijke taak uitvoeren waarbij de betreffende data een rol speelt.

In het FDS is ‘de bron’ wel altijd een expliciete keuze die gemaakt is binnen de governancestructuur van het domein waar deze bron betrekking op heeft. Bij deze keuze staat het belang van de data-afnemer centraal. Deze benadering betekent dat de implementatie in de tijd ook kan wijzigen. Zo is het mogelijk dat er vanuit het oogpunt van gebruiksgemak of efficiency ervoor wordt gekozen om data die door verschillende partijen wordt bijgehouden, in een centrale registratie of landelijke voorziening te bundelen en deze vervolgens juridisch als ‘bron’ te bestempelen. Maar het is ook mogelijk dat veranderingen in technologie het mogelijk maken om te ‘ontbundelen’ en data als een voor de data-afnemers logisch geheel te presenteren terwijl deze fysiek bij verschillende partijen staat. In de beschreven context in de metadata dient dit duidelijk te zijn voor elke dataset in het FDS. Belangrijk daarbij is dat dubbelingen worden vermeden. Er kan binnen het FDS geen aanbod zijn van dezelfde data met hetzelfde toepassingsbereik/zelfde gebruikscontext. Voor FDS-afnemers moet altijd duidelijk zijn wat de ‘bron van de waarheid’ is en dat is er altijd maar één.

Betrouwbare bronnen

Bij het gebruik van bronnen door een afnemer is het ook van belang wat een afnemer met die brondata doet. Over dat gebruik dient de afnemer verantwoording af te kunnen leggen. Over het algemeen zal dat gebruik een structureel karakter hebben en dan spelen er ook nog andere zaken een rol bij het gebruik. Niet alleen de verantwoording van dat gebruik op een bepaald moment, maar ook de traceerbaarheid, de uitlegbaarheid en de herhaalbaarheid daarvan. Dat stelt ook eisen aan bronnen. Om betrouwbaar gebruik te kunnen maken van bronnen, zullen deze bronnen capabilities moeten hebben om aan die eisen te kunnen voldoen. Welke capabilities dat precies zijn, staat nog niet vast. Gedacht kan worden aan historische bevragingen, herstel en correctie ook terug in de tijd, gegevens die ‘in onderzoek’ zijn oftewel die niet per se als waar gekenmerkt kunnen worden. Deze capabilities dragen allemaal aan de hiervoor genoemde eisen.

In het FDS is er (dus) vrijheid voor domeinen om te kiezen wat ‘de bronnen’ zijn. De eisen aan al die bronnen zullen wel generiek zijn. Welke capabilities betrouwbare bronnen precies moeten hebben en hoe deze te realiseren zijn, wordt onderzocht in het project Uit betrouwbare bron.

Overig gebruik van Data bij de Bron

Zoals hierboven al eerder is benoemd, wordt ‘data bij de bron’ veelvuldig gebruikt en met verschillende ’lading’. Hieronder een opsomming en enige overwegingen hoe deze ’lading’ zich verhoudt tot het FDS.

Door de digitale overheid

Data bij de bron is niet ondubbelzinnig duidelijk. Data bij de Bron wordt als uitgangspunt genoemd bij de Digitale Overheid:

Data bij de bron is een belangrijk uitgangspunt voor de digitale transformatie van de Nederlandse overheid. Data hoort zo veel mogelijk op één logische plek te staan, bij de eigenaar van die gegevens.

Eén logische plek is echter niet zo logisch als een basisregistratie een verzameling is van de ‘stukjes’ basisregistratie die bij meerdere bronhouders liggen. Dat is namelijk niet één plek. Dat is wél de eigenaar. Maar wat is er nu belangrijker bij dit uitgangspunt: ‘één logische plek’ of ‘bij de eigenaar van die gegevens’?

Om hier een uitweg in te vinden, worden extra oplossingen ingebracht zoals Landelijke Voorzieningen. Op zichzelf zijn deze ook nuttig en van toegevoegde waarde, maar in het kader van data bij de bron zijn deze ingewikkeld.

• Wat is nu de bron?
• Wat is eigenaarschap in dit uitgangspunt?
• De oorspronkelijke bronhouder? Die is in ieder geval niet ontslagen van haar verantwoordelijkheid op de juistheid van de data
• De uitvoeringsorganisatie? Die is in ieder geval niet direct verantwoordelijkheid voor de juistheid, of misschien wel voor de verzameling (zie ook cumulatie en consolidatie in concept data-ecosysteem Nederlandse overheid), maar wel weer voor de beschikbaarheid e.d.

Dit uitgangspunt levert dan ook weer nieuwe vragen op:

• Wat is ‘dé bron’?
• Is dat altijd hetzelfde vanuit elk perspectief? Of mag dat ook anders zijn vanuit data-aanbieder, bronhouder en data-afnemer?

FDS overwegingen

• Draagt bij aan het FDS, omdat het de oorsprong van data en informatie adresseert
• Draagt bij aan het FDS, omdat het zich richt op waar de verantwoordelijkheid ligt, in ieder geval wat betreft de oorsprong van de data
• Draagt niet bij aan het FDS, omdat geen uitsluitsel geeft over de nieuwe vragen die het opwerkt
• …

Programma Data bij de Bron

Dit is een programma van MinBZK en het programma achter ‘data bij de bron’ van de Digitale overheid.

Programma Regie op Gegevens

Regie op gegevens is ook een programma van de Digitale Overheid. In dit programma is een voorstudie gedaan naar een kader voor regie op gegevens:

• Hoofdprincipes

  • Mens centraal
  • Digitale autonomie
  • Inclusiviteit

• Inrichtingsprincipes

  • Vertrouwen
  • Transparantie
  • Interoperabiliteit
  • Dataminimalisatie

Al deze principes zijn erop gericht om duidelijkheid en begrip te kunnen verschaffen aan personen en bedrijven daar waar het over hen gaat. Daarvoor is het noodzakelijk om te weten waar welke data is en wordt gebruikt, zeker in geval van persoonsgegevens.

FDS overwegingen

• Draagt bij aan het FDS, omdat het aandacht vraagt voor verantwoord datagebruik
• Draagt bij aan het FDS, omdat het (indirect) vraagt naar begrip en oorsprong van data, maar maakt dat niet expliciet. Het stelt meer een voorwaarden aan de capabilities van betrouwbare bronnen
• Draagt niet bij aan het FDS, omdat het gericht is op regie vanuit de burger en dat is niet de scope van FDS (voor dit moment)
• …

NORA Principes

NORA onderkent het principe van Informeer bij de bron (NAP12). Dat stelt:

“Maak bij de dienst gebruik van gegevens die afkomstig zijn uit een bronregistratie.”

Voor betrouwbare dienstverlening is het hergebruik van de juiste informatie en documenten van cruciaal belang. Om de kwaliteit over de juistheid van een gegeven te borgen, moet duidelijk zijn welke organisatie bepaalt wat de juiste informatie is. Uitgangspunt is dat er voor gegevens waar de overheid gebruik van maakt, altijd één bron bestaat, die leidend is.

Wat een ‘bronregistratie’ is, wordt hierboven al beschreven bij Bronnen in het FDS | NORA. Dat betreft (dus) de plaats of organisatie waar de informatie ontstaat en/of beschikbaar wordt gesteld.

Andere relevante principes uit de NORA zijn:

• IMP021 NORA: Bevorder hergebruik van gegevens (IMP21)
• NAP10 NORA: Neem gegevens als fundament (NAP10) ?

FDS overwegingen

• Draagt bij aan het FDS, als ‘informeer bij de bron’ uitgelegd wordt als ‘maak gebruik van API’s’
• Draagt bij aan het FDS, omdat het hergebruik van gegevens bevordert
• Draagt niet bij aan het FDS, omdat het onduidelijkheid over laat over wat nu een bron precies moet zijn
• …

Basis Data Infrastructuur (in logistiek)

De Basis Data Infrastructuur (BDI) is het afsprakenstelsel waarmee je volledig digitaal en geautomatiseerd zaken doet in de logistiek. Op een efficiënte, veilige en vertrouwde manier. Zo zorgen we voor optimaal goederenvervoer. In Nederland en internationaal.

Eén van de kernprincipes van BDI is data bij de bron.

“Als data-eigenaar bepaal je zelf wie er toegang heeft tot welke gegevens via de BDI, en onder welke voorwaarden. Dit noemen we ook wel ‘gegevenssoevereiniteit’. Zo hou je als bron volledige controle over de toegang tot data”

Voor de BDI geldt dat zij dit principe verbinden met authenticatie en autorisatie:

“Het gevolg van deze ‘data bij de bron’-aanpak, is dat er een min of meer gemeenschappelijk identificatie-, authenticatie-, vertrouwensbeoordelings- en autorisatiemechanisme nodig is. Dit mechanisme moet naadloos integreren met een “Zero Trust” API of interface, wil je veilige en gecontroleerde gegevensuitwisselingen waarborgen. De BDI biedt zo’n mechanisme.”

FDS overwegingen

• Draagt bij aan het FDS, als in een vergelijkbaar principe in ‘data bij de bron’
• Draagt bij aan het FDS, omdat het hergebruik van gegevens bevordert
• Draagt niet bij aan het FDS, omdat het specifiek logistiek betreft
• Draagt niet bij aan FDS, omdat de mechanismen te weinig gestandaardiseerd zijn

• ←Vorige
• Volgende→